Moderna u evropskoj književnosti
Moderna kao pravac na književnu scenu stupa krajem 19. veka i traje sve do Prvog svetskog rata.
Javlja se kao oštra reakcija na prethodni pravac – na realizam.
Škole i pravci moderne
Moderna nije kompaktna književna epoha, već podrazumeva skup različitih pravaca i škola, među kojima najpre mislimo na:
- Simbolizam: nastaje u Francuskoj; nazivaju ga i neoromantizmom (novim romantizmom); koristi simbole kao stilske elemente koji skrivajući otkrivaju značenje; odlikuje ga idealizam
- Parnasizam: nastao u Francuskoj; neguje kult forme; odlikuje ga elitizam (Parnas je brdo koje je, po legendi iz grčke mitologije, bilo sedište Apolona, zaštitnika umetnosti i muza, a mogu ga dosegnuti samo retki i odabrani)
- Dekadencija: nastala u Francuskoj; označava opadanje, propadanje i stanje duhovnog klonuća; njeni predstavnici se okreću muzikalnosti jezika, zatvorenosti (hermetičnosti), boemiji, nemoralnosti i porocima
- Lapurlatizam: zastupa ideju o samostalnosti umetničkog dela; o umetnosti radi umetnosti; umetnost nema društvenu ili moralnu funkciju; ona ne treba da bude korisna, već je njen jedini cilj da bude lepa
- Impresionizam: nastaje u Francuskoj, prvenstveno u slikarstvu pa se širi i na književnost; označava iskazivanje subjektivnih čulnih utisaka, kao i spontano umetnikovo izražavanje; opisuje unutrašnje emocije i raspoloženja
Ono što je zajedničko svim navedenim pravcima moderne jeste to što odbacuju stvarnost, jer njihovi predstavnici smatraju da se ona bolje shvata unutrašnjim okom.
Društveni kontekst
Modernu su uslovile društvene okolnosti, čiji se uticaj na književnost ne može izbeći:
- Industrijalizacija
- Materijalizam
- Urbanizacija (formiranje velikih gradova)
- Ubrzanje i promene
- Fin de siècle (izraz koji označava kraj veka; podrazumeva teskobu zbog početka novog veka, umor društva, dosadu i nervozu)
Poetika moderne
Temelji moderne kao književnog pravca se zasnivaju na sledećim odlikama:
- Subjektivnost (okretanje sebi)
- Individualizam
- Pesimizam (nepomirljivost sa svetom)
- Beg od života
- Unutrašnja duševna stanja i emocije su dosada, ravnodušnost i apatija
- Bunt protiv društva
- Sloboda i neobuzdanost
- Hermetičnost (zatvorenost)
- Dela nemaju jasne poruke
- Eksperimenti sa jezikom (da bi se iskazalo neizrecivo)
- Približavanje poezije muzici
- Forma je važnija od sadržine
Moderna u srpskoj književnosti
Srpska književnost uspeva da se priključi evropskim tokovima.
Nagoveštaji nove epohe se naziru u novim časopisima:
- ,,Srpskom pregledu” iz 1895. godine i
- ,,Srpskom književnom glasniku” koji je izlazio u periodu od 1901-1914. godine
Srpska moderna nastaje na francuskim uzorima i definiše se kao mešavina simbolizma i parnasizma.
Društveni konteksti srpske moderne:
- Balkanski ratovi
- Majski prevrat
- Aneksija Bosne i Hercegovine
Poetika srpske moderne:
- Individualizam
- Pesimizam
- Kult lepog (estetizam)
- Savršenstvo forme (forma pre suštine; ponekad prisutna i izveštačenost)
- Rodoljublje (specifičnost srpske moderne)
- Društveni aktivizam (specifičnost srpske moderne)
Predstavnici srpske moderne:
Poezija (dominantna kod moderne):
- Jovan Dučić
- Aleksa Šantić
- Milan Rakić
- Vladislav Petković Dis
- Sima Pandurović
Proza:
- Milutin Uskoković
- Veljko Petrović
- Veljko Milićević
Književna kritika (ima veliku ulogu):
- Bogdan Popović
- Jovan Skerlić
Rezime
Nakon ovog kratkog osvrta na osnovne odlike moderne, u narednim objavama se možete upoznati sa njenim predstavnicima ponaosob kroz analizu njihovih dela.
Imajte u vidu da je epoha moderne iznedrila neke od najznačajnijih nacionalnih pesnika, ustanovila antologijske pesme i da se često naziva zlatnim dobom poezije.
